GPS-fietsroute Het Verscholen Dorp (38 km)

Het Verscholen Dorp bood in de Tweede Wereldoorlog ruim anderhalf jaar een schuilplaats aan zo’n 100 tot 200 onderduikers. Deze fietsroute is niet alleen mooi, maar ook leerzaam en voert u langs plekken die direct of indirect met dit Verscholen Dorp te maken hebben.

De interessante punten maken het drama dat de onderduikers in de oorlog hebben meegemaakt bijna tastbaar. Maar u zult gaandeweg de route ook steeds meer onder de indruk komen van de hulp die de bevolking van deze streek aan de onderduikers heeft geboden. Hulp waar menigeen met de dood voor moest betalen.

1. Voormalig huis “Opa Bakker” en “Tante Cor”

Het huis van de familie Bakker lag ten tijde van WO II vrij afgelegen in het bos. Het was een nog niet uitgebouwde, kleine boswoning waar “Opa Bakker” en “Tante Cor” vlak voor de oorlog naar toe verhuisden om van hun pensioen te genieten. Maar door de oorlog kwam daar niet veel van terecht. Ze namen enkele Joodse kinderen in huis en het tuinhuis werd het onderkomen van een joods gezin. Gaandeweg de oorlog hielden de Duitsers steeds meer razzia’s op de Veluwe. Het gevaar op ontdekking en de daaraan gekoppelde zekere dood, werd zo groot, dat de onderduikers, samen met veel anderen, in het bos terecht kwamen. Daar werd het Verscholen Dorp voor hen gebouwd. (zie 3) Opa Bakker en Tante Cor waren verantwoordelijk voor de bevoorrading van het dorp en kregen daarbij hulp van veel Nunspeters.

Na de ontdekking van het Verscholen Dorp is Opa Bakker opgepakt en gefusilleerd. Tante Cor overleefde de oorlog.

2. Pas-Opweg

Vierhouten lag vroeger aan belangrijke handelswegen, de zogenaamde hessen- en Hanzewegen. Vaak slechte zandwegen, waarop de reizigers zich te voet of met paard, al dan niet met wagen, verplaatsten. Goed werkterrein dus voor struikrovers en andere ongure types. Uit die tijd stamt de naam Pas-Opweg. Het Verscholen Dorp lag aan deze Pas-Opweg en werd daarom ook wel het “Pas-Opkamp” genoemd.

3. Het Verscholen Dorp

De familie Bakker uit Nunspeet (zie 1) en de heer Von Baumhauer (zie 6) uit Vierhouten waren de drijvende krachten achter het in februari 1943 gebouwde Verscholen Dorp. Het dorp telde 9 deels ingegraven hutten waar zo’n 100 tot 200 onderduikers in wisselende samenstelling onderdak vonden. Hutten met namen die, ondanks de ellende, toch ook van humor getuigden. Zoals de “AM-hut” (Anti Moffen hut) en “De Villa”.

Tot 29 oktober 1944 bleven de onderduikers onopgemerkt. Maar op die dag in oktober luidden zagende onderduikers het einde van het dorp in. Twee jagende SS’ers hoorden het geluid en gingen op onderzoek uit. Toen ze ook nog een jongen betrapten die water haalde, zijn ze terug gegaan naar hun hoofdkwartier in Vierhouten, de geconfisqueerde “Paasheuvel” (zie 7), om versterking te halen. Want ze dachten te maken te hebben met een groep verzetsstrijders. Eenmaal terug bij het kamp, waren de onderduikers gevlucht. Toch lukte het de Duitsers om nog 8 Joden te achterhalen. Zij werden opgesloten in de kelder van “De Paasheuvel”. Niet lang daarna moesten ze met een executiepeloton naar het Verscholen Dorp lopen. Tijdens deze martelgang probeerden twee van hen te vluchten. De een werd op de vlucht doodgeschoten en de ander kwam uit zichzelf terug, omdat hij zijn 6-jarig zoontje hoorde huilen. Uiteindelijk werden hij, zijn zoontje en de andere Joden doodgeschoten. (zie 4)

De bekendste bewoner van het Verscholen Dorp was de schrijver Godfried Bomans (1913-1971).

Na de oorlog zijn drie hutten nagebouwd, waardoor dit intrigerende en trieste verhaal levend wordt gehouden. Helaas is antisemitisme ook vandaag nog aan de orde van de dag. Dit monument laat zien waar het toe kan leiden…

4. Monument voor gefusilleerde Joden.

5. Expositie “Het Verscholen Dorp”

Op 5 mei 1993 werd in een schuur, elders in Vierhouten, museum “Het Verscholen Dorp” geopend. Door diverse huisvestingsproblemen werd in 2013 besloten om als expositie verder te gaan. En wel in de receptie van hotel-restaurant “De Vossenberg”. Het tentoongestelde wordt jaarlijks “ververst”.

6. Huize Vierhouten

Huize Vierhouten is in de jaren dertig van de vorige eeuw gebouwd en werd in het begin van de oorlog betrokken door de Amsterdamse topadvocaat Eduard Von Baumhauer en zijn vrouw, die de hoofdstad verruilden voor de aanvankelijk oorlogsluwe Veluwe. De familie Von Baumhauer nam echter al snel onderduikers in huis. Als er gevaar dreigde konden ze via een speciaal daarvoor gegraven onderaardse gang het bos invluchten. Toen de Duitsers het aantal razzia’s opvoerden, moest er echter een andere oplossing worden gezocht. En die werd gevonden door diep in het bos een Verscholen Dorp te bouwen. Von Baumhauer werd de financier van dit dorp. Later nam de bank van het verzet, het NSF, zijn financiële verplichtingen over.

Behalve zijn geld zette Eduard Von Baumhauer ook zijn welbespraaktheid en Duitse naam in om de Duitsers om de tuin (lees: het Verscholen Dorp) te leiden. Ook benutte hij zijn uitgebreide netwerk om allerlei goederen voor het kamp te regelen.

Momenteel wordt het landhuis door nazaten van Eduard Von Baumhauer verhuurd als luxe vakantieverblijf voor groepen. Doordat het landgoed niet vrij toegankelijk is, wordt het huis door bos aan het oog onttrokken.

7. De Paasheuvel, Vierhouten

De Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) kocht in 1922 een hectare grond op de top van “De Paasheuvel”, zo genoemd, omdat er in het verleden jaarlijks een paasvuur werd ontstoken. De AJC ging het terrein als kampeerplaats voor vakanties gebruiken. In 1923 werd de trots van de AJC gebouwd: Verenigingsgebouw “de Paaschheuvel”.
Ook kwam er een openluchttheater, waarin diverse bekende Nederlander, zoals de komiek Dorus, optredens hebben verzorgd. Dit theater is, samen met “De Paasheuvel”, goed te bekijken door even een paar meter het talud op te lopen.

Van 1973 tot 1995 vond op camping De Paasheuvel jaarlijks de bekende Pinksterconferentie Opwekking plaats. Sinds 2001 is “De Paasheuvel” een Rijksmonument.

In de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers het gebouw gevorderd en gebruikt als hoofdkwartier. In de kelder hebben destijds 8 Joden uit het Verscholen Dorp gewacht op hun doodvonnis. (zie 3)

8. Elspeet

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn in de buurt van Elspeet veel wapens voor het verzet gedropt. Ook de eerste penicilline landde in deze omgeving op Nederlandse bodem. Penicilline, die onder andere gebruikt werd voor zieken in het Verscholen Dorp, die behandeld werden door artsen die in de buurt van het kamp woonden. Dankzij de ruimhartigheid van inwoners uit Nunspeet, Vierhouten en Elspeet hebben de onderduikers in het dorp altijd voldoende te eten gehad.