GPS-fietsroute Urk – Schokland (51 km)

Urk en Schokland vormen zowel letterlijk als figuurlijk de hoogtepunten van de Noordoostpolder. Hoogtepunten die nog niet zo lang geleden als eilanden in de Zuiderzee lagen en die nu als monumenten op het droge liggen. Als twee stukken verleden, omringd door nieuw land. Beide eilanden herbergen spannende verhalen die alles te maken hebben met die ooit zo onvoorspelbare Zuiderzee.

Ontdek het allemaal tijdens deze bijzondere fietstocht, waarbij u zo’n 5 meter onder de voormalige zeespiegel over de zeeklei van Urk naar Schokland fietst.

Urk

Wist u dat Urk pas in de 13e eeuw een eiland werd? Destijds was er namelijk sprake van opwarming van de aarde, waardoor de poolkappen smolten en het zeewater rees. En zo werd deze keileembult (9 meter boven NAP) een eiland. De geïsoleerde ligging heeft ervoor gezorgd dat Urk een geheel eigen karakter heeft. Zoals een eigen dialect en een eigen volkslied.

Door de inpoldering van de Zuiderzee eindigde het eiland in 1942 weer zoals het ooit begon: als vasteland.

Urkers hebben op hun eiland altijd veel besef gehad van de kracht van de natuur en zich afhankelijk geweten van God. Dit is nog steeds te zien aan het kerkbezoek dat hier hoger is dan waar ook in Nederland.

Al met al kunnen we concluderen dat de Afsluitdijk dan wel de omstandigheden van de Urkers drastisch heeft veranderd, maar dat de Urkers gelukkig Urkers zijn gebleven! Ze vissen nog steeds en hebben de grootste vissersvloot van Nederland. Een bezoek aan Urk is dan ook niet compleet als er geen visje wordt gegeten.

Schokland

De naam Schokland is blijvend verbonden met een heroïsche strijd tegen het zeewater. Ja, de Schoklanders hebben wat af geploeterd! Net als Urk werd het zo’n 800 jaar geleden een eiland, tijdens een periode waarin de aarde opwarmde en de zeespiegel steeg. Omdat Schokland niet erg hoog is, werden de bewoners gedwongen om terpen te maken, zodat ze ook in tijden van hoogwater droge voeten konden houden. De vier terpen zijn Zuidpunt, Zuidert, Middelbuurt en Emmeloord. Aan deze laatste terp heeft het huidige nog piepjonge dorp Emmeloord haar naam te danken. Overigens heeft ook het nieuwe dorp Ens haar naam te danken aan Schokland. Namelijk aan het zuidelijke deel van het eiland, waar nog steeds het tot de verbeelding sprekende Enserkerkje de elementen trotseert.

Oorspronkelijk waren de Schoklanders akkerbouwers, maar doordat de zee nogal wat land opslokte, werd de visserij de belangrijkste bron van bestaan. Uiteindelijk moesten de 635 eilanders het in 1859 afleggen tegen de zee. Of beter gezegd, tegen de regering. Want die besloot dat de omstandigheden zo slecht waren, dat ze moesten vertrekken.

Sinds 1995 staat Schokland op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

1A. Botterwerf, Urk

Deze foto van de botterwerf (De Botterschuur) op Urk zet gelijk de toon voor deze mooie fietsroute: eiland, water en visserij.

Deze Botterschuur is een mooi plekje waar nog steeds oude botters en andere historische schepen op traditionele wijze opgeknapt en onderhouden. En het leuke is dat u er iedere woensdag zomaar naar binnen kunt lopen om te kijken en praten met de vaklui die er aan het werk zijn. Zelfs mee-eten kan, want op het schaftuur, zo rond 11:30 gaan er, op zijn Urkers, visjes in het vet.

1B. Vuurtoren, Urk

De fotogenieke vuurtoren op Urk staat er al sinds 1844. En hij is ook nog eens bijzonder, want als enige van de Nederlandse vuurtorens draait bij die van Urk het licht tegen de klok in.

1C. Monument, Urk

Deze vissersvrouw kijkt hier al sind 1968 weemoedig over haar schouder naar de voormalige Zuiderzee kijken. De zee die gaf en nam. Vrijwel iedere familie op Urk kent het verdriet van een familielid die niet meer terugkwam van de visvangst. Op de gedenkstenen langs de balustrade staan de namen van de 379 omgekomen vissers (vaak uit een gezin!).

2. Tussen riet en knotwilgen

Urk en Schokland zijn de onbetwiste blikvangers van deze route. Tussen deze voormalige eilanden rijdt u over de vroegere zeebodem. En dat is op zich natuurlijk ook heel bijzonder.

3A. Lichtwachterswoning, Schokland

Schokland had een veenachtige bodem die makkelijk kon worden weggeslagen door een woeste Zuiderzee. Dat was ook de reden dat het voor de bewoners destijds te gevaarlijk werd op het eiland, waardoor ze permanent geëvacueerd moesten worden.

Vanwege die onstabiele veenbodem werden destijds voor de bouw van de lichtwachterswoning maar liefst 67 palen, 8 meter diep de grond in geheid. Dit om verzakking te voorkomen. Ooit woonde hier de lichtwachter annex havenmeester, die ervoor moest zorgen dat de havenlichten en vuurtoren bleven branden.In de tuin van deze woning bevindt zich nog een graf met grafsteen van een van de vroegere bewoners.

3B. Enserkerk, Schokland

De Enserkerk op Schokland is gebouwd in 1834 en heeft in al heel wat natuurgeweld meegemaakt. Een verzakkende bodem, zware stormen en overstromingen hebben uiteindelijk tot het definitieve vertrek van de eilandbewoners geleid. Na de drooglegging van de Noordoostpolder diende het kerkje zelfs een tijd als paardenstal!

Tegenwoordig bekleedt het voormalige godshuis gelukkig meer passende functies, namelijk die van museum én gewilde trouwlocatie.

3C. Fundament van Oude Kerk van Ens

Het fundament van de Oude Kerk van Ens bestaat uit hergebruikte kloostermoppen van een nóg oudere kerk elders op Schokland. Ze zijn in de 14e eeuw naar de zuidpunt van Schokland gebracht, waar de Oude Kerk gefaseerd werd opgebouwd.

De Oude Kerk van Ens is uiteindelijk verwoest doordat het eiland Schokland steeds verder in de venige bodem wegzakte en overstroomde. Door zware stormen met overstromingen werd de kerk onbruikbaar en stortte uiteindelijk in.

4. Monument Noordoostpolder

Het monument van de Noordoostpolder, met de humoristische volksnaam “het Ketelhuisje”, valt op in het landschap. Het is een bakstenen huisje zonder ramen of deuren, met een aluminium rookpluim die dienstdoet als windvaan. Bovenop die rookpluim vaart een klein scheepje tegen de wind in, precies op de hoogte waar vroeger het water stond. Dit monument geeft kernachtig en ook kinderlijk eenvoudig weer dat het inpolderen van de voormalige Zuiderzee een hele prestatie is geweest!